تعریف ویژگی ها ،شیوع
این اختلال معمولاً با ویژگیهایی چون بی‌توجهی، فزون جنبشی(بیش فعالی) و تکانشکری تعریف می شود.
بی توجهی: نارسایی توجه ،جدی ترین مشکل این کودکان و بزرگترین مشکل این کودکان است. اکثر والدین و معلمان شکایت می کنند که کودک گوش نمی کند، تمرکز حواس ندارد ،کارها را ناتمام رها می کند و به راحتی توسط نور و صدا های نامربوط حواس‌شان به آسانی پرت می‌شود. مهمترین مشکل توجه در کودکان توجه پایدار است. توجه پایدار به فرد کمک می کند که محرک های دیگر را کنترل کند و فقط به یک محرک پاسخ بدهد .
البته این کودکان مشکل هایی را در توجه انتخابی نشان میدهند و از آنجا که قادر به کنترل توجه خود نیستند در حین انجام کارها و تکالیف به رویا می روند واین ناتوانی خود عاملی برای ناتوانی های تحصیلی و رفتارهای اجتماعی می شود و به ندرت قادرند به طور کامل و با دقت آموزش ها را دنبال کنند.
فزون جنبشی :در بیشتر موارد اولین مشکل آشکار این کودکان فعالیت زیاد یا فزون جنبشی است طوری که معمولاً والدین آن را به عنوان نخستین مشکل کودک ذکر می‌کنند. افراد بیش فعال همیشه در حال جنب و جوش هستند. آنها قادر نیست ناراحت بنشینند ،به همه چیز پیرامون خود برخورد می‌کنند ،به طور مداوم صحبت می‌کنند، نشستن در کلاس درس یک کار غیر ممکن است، در جای خود مدام حرکت می کنند، به هرچیزی دست می‌زنند. با این حال بیقراری حرکتی مهمترین ویژگی آسیب شناختی این کودکان به حساب می آید .
تکانش گری: این افراد قادر به کنترل واکنش فوری و خشم خود نیستند. بدون پیش بینی و برنامه ریزی، تفکر، تعامل و ملاحظه کارهایی انجام میدهند بی توجه به پیامدهای آن در کنترل و بازداری از عمل، ناتوان هستند ،احساسات نامناسب خود را بروز میدهند و دارای احساس عمل آنی و خود به خود می باشند.
سبب‌شناسی
دانشمندان نمی‌توانند به طور قطعی مشخص کنند که علت اختلال نارسایی توجه /فزون جنبشی( پیش فعالی) چیست لیکن شواهد علمی نشان می دهد که ژنتیک نقش مهمی در این زمینه دارد . از سوی دیگر عوامل عصب شناختی و عصبی شیمیایی نیز در این رابطه دخالت دارند، همچنین سم های محیطی از جمله سرب و عوامل مربوط به تغذیه ،عوامل محیطی اجتماعی ،فرهنگی و نوع رفتار والدین را نمی توان نادیده گرفت.
ارزیابی و تشخیص
معمولاً نخستین نقطه ارزیابی زمانی است که فرد نگران، مانند یکی از والدین یا معلم احساس می کند که کودک غیر عادی است و باید برای این رفتار غیر عادی ،تدبیری اندیشید .
نقش والدین: مادر و پدر بیشترین وقت را با فرزندان خود می گذرانند و به طور طبیعی جزو اولین نفراتی هستند که شرح حال رشد، وضعیت جسمی و توانایی ها یا ناتوانی‌های تحصیلی کودک را می دانند.
ب) معلمان:معلمان نیز از جمله کسانی هستند که با کودکان از نزدیک سروکار دارند لذا مدرسه و معلمان می توانند اطلاعات ارزشمندی در اختیار ارزیاب بگذارند
ج)پزشکان :پزشکان به خصوص متخصصان عصب‌شناسی نیز می‌توانند در این زمینه کمک نمایند.
د) ارزیابی های روانسنجی: از جمله آزمون مقیاس درجه بندی اختلال نارسایی توجه/ فزون جنبشی،( پیش‌فعالی) مقیاس موقعیت های مربوط به خانه، مقیاس درجه بندی وندریوتا و مقیاس درجه بندی کانرز برای والدین و معلمان
شیوه‌های درمانی
ابتدا باید خاطرنشان نمود که اختلال نارسایی توجه /فزون جنبشی (پیش‌فعالی) درمان قطعی ندارد .یعنی نمی‌توانیم آن را به طور کلی علاج کنیم و کودک را از مشکل هایی که با آن دست به گریبان است رهاسازیم. از این رو این اختلال به علت نشانه‌ها شدید و آزار دهنده ی بیشماری که دارد باید در فرآیندی طولانی به طور پیگیری و پایدار مدیریت شود. منظور از مدیریت اختلال آن است که با استفاده از بهترین روش‌های ممکن و با توجه به شرایط و وضعیت کودک به او کمک شود.
مهم ترین شیوه های درمانی عبارتند از:
دارو درمانی: مراجعه به پزشک متخصص ،استفاده از داروهای محرک برای کودکان با اختلال نارسایی توجه/فزون جنبشی (پیش‌فعالی)
رفتار درمانی: رفتار درمانی یکی از راه های کمک رسانی به کودک مبتلا به اختلال نارسایی توجه /فزون جنبشی (پیش‌فعالی )است .در کنار مشاوره خانواده و روان درمانی فردی از مهمترین روش‌های مداخله می باشد. مهمترین شیوه هایی که می‌تواند در این زمینه مورد استفاده قرار داد عبارتند از: تقویت کننده های مثبت و منفی، شکل‌دهی، الگوسازی مجاورت،محروم سازی( در این زمینه می‌توان به کتاب‌های موجود درباره تغییر رفتار و روانشناسی یادگیری مراجعه کرد )
آموزش والدین: قبل از هرچیز والدین باید بدانند که علت ایجاد اختلال نیستند و این که بسیاری از مشکل های کودک را می توان درمان کرد. به همین دلیل ضروری است تا به والدین در مورد اختلال فرزندشان اطلاعات مهمی آموزش داده شود .
آموزش تعامل سالم والدین- فرزند،،مهمترین متغیر در پیش‌بینی درمان موفق برای کودکان با اختلال نارسایی توجه/ فزون جنبشی است
گردآورنده و تایید کننده :علیرضا قربانی پور-مدیریت دبستان پسرانه امام حسین(ع)واحد دو